نگاهی به کتاب «بهشت بقیع» اثر دکتر احمد خامه یار | بقیع بنایی مذهبی و میراث تمدن بشری
به منظور تبیین تاریخچه قبرستان بقیع و تشریح جنایات وهابیان سلفی، به کتاب ««بهشت بقیع» اثر دکتر احمد خامه یار، تاریخ پژوه و عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت و نظریه وی درباره خاستگاه و الگو و شکل معماری گنبد ائمه بقیع (ع) نگاهی انداخته ایم.
به گزارش شهرآرانیوز؛ بیش از یک قرن است که در چنین روزی داغی سنگین بر سینه ما شیعیان سنگینی می‌کند. وهابیون افراطی و متعصب در هشتمین روز از شوال سال ۱۳۴۴قمری، حرم امامان شیعه در بقیع را ویران و لکه ننگی از خود در تاریخ ثبت کردند.
روایت است در این روز که در تقویم اسلامی به «یوم الهدم» یعنی روز ویرانی مشهور است، قبرستان بقیع یک بار دیگر پس از تخریب گسترده سال ۱۲۲۰قمری، با فتوای پانزده نفر از مفتیان وهابی به زمینی مسطح تبدیل شد؛ فقط به استناد قانونی مبنی بر ممنوعیت ساخت بنا روی قبور. اکنون دیگر اثری از گنبد و بارگاه نیست و قبور ائمه اطهار (ع) فقط با علامتی ساده مشخص شده است.
در میان گنبد‌ها و زیارتگاه‌های بقیع، گنبد اهل بیت (ع) که حاوی مزار چهار تن از امامان معصوم شیعه؛ امام حسن مجتبی (ع)، امام زین العابدین (ع)، امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) و نیز قبر عباس بن عبدالمطلب، عموی پیامبر (ص) بوده، همواره جایگاه ویژه‌ای میان مسلمانان داشته است و با استناد به سفرنامه‌های حج و دیگر منابع تاریخی، می‌توان گفت که مزار ائمه بقیع، در طول تاریخ اسلام مهم‌ترین زیارتگاه این قبرستان بوده است.
از آنجا که اوضاع امروزین جهان اسلام و باتوجه به عملکرد گروهک‌های تابع فرقه وهابیت، به روشنی ضرورت مسئله احیا و بازسازی مقبره بقیع را به عنوان مهم‌ترین مقبره مقدس میان همه مسلمان از مذاهب مختلف و نیز دیگر مقبره‌های مطهر روشن می‌کند، ضروری است که یک بار دیگر تلاشی همه جانبه برای این مطالبه همگانی صورت بگیرد. زیرا برخلاف ادعایی که سخن گفتن از این مقولات را خلاف عقیده وحدت امت اسلامی می‌داند، به نظر می‌رسد تشریح فجایعی که به بهانه هدم مظاهر شرک در سرزمین‌های اسلامی رخ می‌دهد، به همسویی موج عظیم ملت اسلام که با نگاه خشک و تحجرآمیز وهابیت موافق نیستند، بینجامد.
برای این منظور و واکاوی این مسئله و تبیین تاریخچه قبرستان بقیع و تشریح جنایات وهابیان سلفی، به کتاب ««بهشت بقیع» اثر دکتر احمد خامه یار، تاریخ پژوه و عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت و نظریه وی درباره خاستگاه و الگو و شکل معماری گنبد ائمه بقیع (ع) نگاهی انداخته ایم.
امتیاز این اثر در مقایسه با دیگر آثار
درباره قبرستان بقیع تاکنون چندین اثر منتشر شده که هریک از آن‌ها بخشی از تاریخ این قبرستان را برای ما روشن کرده است، ازجمله «البقیع قصة تدمیر آل سعود للآثار الإسلامیة فی الحجاز»، اثر یوسف الهاجری، اما در این کتاب تلاش شده است تحولات قبرستان بقیع، به ویژه از منظر معماری، در دوره‌های تاریخی مختلف بررسی شود.
کتاب «بهشت بقیع» دارای سه فصل با عناوین بقیع در گذر تاریخ، نگاره‌های هنری بقیع و عکس‌های قدیمی بقیع است. در فصل نخست کتاب، پژوهش مفصلی درباره شکل گیری قبرستان بقیع و تاریخچه و تحولات و روند پیدایش زیارتگاه‌های مختلف آن در گذر تاریخ و نیز تاریخچه و توصیف معماری گنبد و ساختمان زیارتگاه ائمه بقیع و تاریخچه و بررسی اعتبار تاریخی دیگرزیارتگاه‌های این قبرستان انجام شده است. فصل دوم کتاب به نگاره‌های هنری بقیع در نسخه‌های خطی و آثار هنری اسلامی، همراه با شرح و توصیف دقیق هر یک از این نگاره‌ها اختصاص دارد. فصل سوم نیز مشتمل بر عکس‌های قدیمی بقیع و معرفی و توصیف آن هاست.
مهم‌ترین دستاورد نویسنده در این اثر
از دستاورد‌ها و یافته‌های پژوهشی مهم در این کتاب، نظریه‌ای است که درباره خاستگاه و الگو و شکل معماری گنبد ائمه بقیع مطرح کرده و نشان می‌دهد که شکل و الگوی این گنبد، برگرفته از مقابر ساخته شده در دوره اول سلجوقی در فلات مرکزی ایران، به ویژه شهر قم و مناطق نزدیک به آن است. همچنین درباره پیشینه و اعتبار تاریخی برخی زیارتگاه‌های بقیع ازجمله بیت الاحزان، مزار حلیمه سعدیه و مسجد ابی بن کعب، نظریات جدیدی مطرح شده است که پژوهشگران قبلی به این نتایج نرسیده اند.
بازیابی تاریخ از دل کتیبه‌های باقی مانده
دکتر خامه یار در این اثر تلاش کرده است که فقط به منابع مکتوب بسنده نکند. زیرا کتیبه ها، دیوارنگاره‌ها و آثار هنری، اسناد قابل بررسی و منابعی برای پژوهش هستند که به صورت کار‌های میان رشته‌ای می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. نویسنده دراین باره نقدی هم به تراث پژوهان دارد: «گاهی بسیار به میراث مکتوب اهمیت می‌دهیم، درحالی که به آثار هنری باقی مانده در دل بنا‌های معماری آن گونه که باید، اهمیت نمی‌دهیم.
همچنین به نسخه‌های خطی اهمیت می‌دهیم و در کتابخانه و مراکز نسخ خطی از آن‌ها به خوبی محافظت می‌کنیم، اما آثار معماری چندان برایمان مطرح نیست؛ درحالی که کتیبه‌ها و دیوارنگاره‌ها اسناد ما هستند و یک دوره فرهنگ مردم یک شهر یا یک روستا را نشان می‌دهند.» او همچنین معتقد است که این اهل قلم هستند که باید تلاش کنند متولیان امر به این آگاهی برسند که به این آسانی دست به تخریب بنا‌ها نزنند و دست کم با عکاسی و چاپ آلبوم‌های هنری، این آثار را مستندنگاری کنند.
اهمیت احیای حافظه تصویری بقیع
ابنیه تاریخی در شهر مکه و مدینه به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسند؛ موضوعی که سبب شده است تا مستشرقین با استناد به همین موضوع اصل حکومت اسلام را به چالش بکشند. در این اوضاع تنهامدارکی که می‌توانیم به آن استناد کنیم، حافظه تصویری و نگاره‌هایی است که در نسخه‌های خطی به جای مانده و در این کتاب سعی شده است نمونه‌های مهم آن ارائه شود.
دست کم ۱۵۰ نگاره از قبرستان بقیع باقی مانده که در کتاب «بهشت بقیع» گلچینی از این نگاره‌ها و ۳۵ نگاره کمتردیده شده گردآوری شده است. همچنین یک مقدمه علمی درخور برای کتاب نوشته شده که بیشتر آن مقدمه ناظر به نسخه‌های خطی موجود درباره بقیع و به نوعی مقایسه تطبیقی بین نسخ مدنظر است که حتی می‌تواند یک کتاب مستقل هم باشد.
نویسنده در این کتاب تأکید دارد که بگوید: «این کتاب یک نگاه فرامذهبی و فرااسلامی به بقیع است. زیرا برای مطالبه و پیگیری احیای بقیع فقط نمی‌توان نگاه شیعی و اسلامی داشت. جهان و شرایط امروز می‌طلبد که ما با نگاه و رویکرد دیگری به این مسئله ورود کنیم؛ بنابراین خیلی مهم است که نشان دهیم بقیع یک محوطه تاریخی و میراث تمدنی بشری است، نه صرفا بنایی مذهبی.»
غربت بقیع
آل سعود در سال۱۳۰۴ بر مدینه غلبه یافت و در سال۱۳۰۵ بنا‌های ساخته شده بر قبر‌های قبرستان بقیع را تخریب کرد. این وقایع، واکنش‌های گسترده‌ای را در بین مسلمانان و شیعیان کشور‌های مختلف درپی داشت. بررسی داستان تخریب بقیع و بقاع متبرکه مدینه و مکه از سال۱۳۸۴ در اولویت‌های پژوهشی حجت الاسلام والمسلمین سیدعلی قاضی عسکر، مؤلف کتاب «غربت بقیع»، بوده است.
او در مقدمه «غربت بقیع» می‌نویسد: «این جانب اولین بار در سال ۱۳۸۴ خورشیدی، تصمیم گرفتم در لابه لای اسناد تاریخی جست وجو نموده، علل و عوامل تخریب این آثار گران سنگ دینی و نیز تلاش‌های صورت گرفته برای بازسازی آن‌ها را در طول دهه‌های گذشته به دست آورم. نتیجه جست وجو، کتابی شد که با نام «تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد» در همان سال به چاپ رسید.»
قاضی عسکر در ادامه نوشته است: «این نوشتار تنها توانسته است گوشه بسیار کوچکی از آثار مخرب این فکر متحجرانه و واپس گرا را به تصویر بکشد. امید آنکه در فرصتی دیگر، بتوانم گسترده‌تر به تمامی زوایای این موضوع مهم بپردازم.» مؤلف از بهمن۱۳۹۸ برای تکمیل کتاب و جمع آوری اسناد و مدارک جدید تصمیم می‌گیرد. او با بررسی اسناد مرتبط با «بقیع» در مراکز اسنادی همچون مرکز اسناد وزارت امورخارجه، کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و مرکز اسناد کتابخانه ملی، اسناد جدیدی درباره تخریب بقیع و واکنش‌ها دربرابر آن شناسایی می‌کند.
کتاب «غربت بقیع» اثری است که با بهره گیری از مجموعه این اسناد و همچنین با کمک اطلاعات کتاب «تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد» و دیگر نوشته‌ها و منابع دراختیار نویسنده، تهیه و تدوین شده است. این کتاب در پژوهشکده حج وزیارت، آماده سازی شده و نشر مشعر در بهمن۱۳۹۹ در ۵۴۴ صفحه و در قطع وزیری آن را منتشر کرده است.
در پایان کتاب، تصویر شصت سند که محتوای آن‌ها در متن کتاب منعکس شده، به چاپ رسیده است. همچنین تصاویر قدیمی بقیع قبل از تخریب بنا‌ها و گنبد‌ها و تصاویری از قبرستان بعد از تخریب، منتشر شده است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
